Karl Marx, Het Kapitaal

Karl Marx, Het kapitaal, erste niederländische Übersetzung

----------------------------------------------------------

Franc van der Goes (1859-1939) war ein Schriftsteller und Versicherungsverkäufer, der vom radikalen Liberalismus zum Marxismus fand. 1894 gehörte er zu dem Dutzend „Apostel“, welche die Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP) gründeten, und er gilt seither als der Vater der niederländischen Sozialdemokratie. Der langjährige Anhänger Kautskys verließ 1932 mit der linken Opposition die SDAP.

„Op 10 augustus 1892 begon Van der Goes met het vertalen van het eerste deel van Marx‘ grote werk ‘Das Kapital’. Hij werkte hiervoor samen met zijn vriend Maurits Triebels: twee avonden in de week kwamen ze hiervoor samen. In 1901 was de vertaling voltooid, maar deze werd helaas ontsierd door fouten en slordigheden“ (Ron Blom, “Frank van der Goes, 1859-1939. Journalist, literator en pionier van het socialisme”, Delft, Eburon, 2012, S. 102).

Kopie aus der Bibliothek der Universität Amsterdam (BNR. R r. 17)

1894 erschien ein erster Teil der Übersetzung in einer XXX+34 Seiten starken Broschüre “HET KAPITAAL KRITIEK VAN DE STAATHUISHOUDKUNDE DOOR KARL MARX EERSTE DEEL. BOEK I: Het Produktieprocess van het Kapitaal. VIERDE, HERZIENE DRUK. UITGEVEN DOOR FRIEDRICH ENGELS. In het Nederlandsch vertaald DOOR F. VAN DER GOES en M. TRIEBELS. AMSTERDAM. - S.L. VAN LOOY. 1894.“ Sie enthält die Vorworte der vier deutschen Ausgaben und endet nach der achten Zeile des Abschnitts „B) Volledige of Ontwikkelde Waardevorm.“ Ein Exemplar befindet sich in der Bibliothek der Universität Amsterdam (BNR. R r. 17), eine vollständige Kopie davon in der Karl Marx Memorial Library Luxembourg.

Weitere Lieferungen konnten bisher nicht gefunden werden. In Marcel van der Linden (Hsg.), „Die Rezeption der Marxschen Theorie in den Niederlanden“, Schriften aus dem Karl-Marx-Haus Trier, 1992, S. 311, heißt es: „Het Kapitaal. Eerste deel: Produktieproces van het Kapitaal. Hoofdstuck I-IX, Amsterdam [1894ff.], in einem Band Amsterdam S .L. van Looym, 1901.“ (S. 474). Anna W. Urojewa führt dagegen die holländische Übersetzung von 1894 mit der Bemerkung an: „nur eine Lieferung, 34 S.“ („... unserer Partei einen Sieg erringen“, Berlin, Die Wirtschaft, 1978, S. 190).

1901 erschien dann ebenfalls bei S.L. van Looy in Amsterdam ein neu gesetzter und weit längerer, wenn auch ebenfalls unvollständiger Teil von Van der Goes’ Übersetzung. Darin fehlen die in der Ausgabe von 1894 enthaltenen Vorworte von Friedrich Engels zur dritten und vierten deutschen Ausgabe; die Widmung an Wilhelm Wolff steht nicht mehr vor, sondern hinter den Vorworten. Im auf Dezember 1900 datierten Vorwort des Übersetzers (S. V) heißt es: “Aan het uitgeven van lukt geheele boek op eens zijn bezwaren verbonden, welke door het splitsen van Deel I in eenige stukken van deze Internationale Bibliotheek vermeden kunnen worden, terwijl het nauwelijks noodig is te zeggen, dat uitgever en vertaler de volledige vertaling zoo spoedig mogelĳk hopen te kunnen geven. De Duitsche tekst is van de vierde uitgave, bezorgd door Fr. Engels in 1890. Voorloopig weggelaten zijn de voorberichten van Engels bij deze en de derde uitgave, bij kompleteering van D[ee]l. I kunnen worden afgedrukt aan het slot van het boek.”

Franc van der Goes‘ Übersetzung bricht abrupt nach dem ersten Teil über „die Grenzen des Arbeitstags“ des achten Kapitels des ersten Bandes von „Das Kapital“ ab, auch wenn es auf der Titelseite heißt, sie reiche bis zum neunten Kapitel. Damit übersetzte Van der Goes 192 der insgesamt 739 Seiten der vierten Auflage des ersten Bands oder etwa einen Viertel des Textes.

Het Kapitaal, eerste deel

Eerste Nederlandse vertaling, 1901

Internationale Bibliotheek 17 KARL MARX. HET KAPITAAL. Hoofdstuk I-IX. Vertaling van F. VAN DER GOES. Uitgave van S.L. van Looy AMSTERDAM

KARL MARX. HET KAPITAAL. Eerste deel: Produktieproces van het Kapitaal. Hoofdstuk I-IX met Aanhangsel. INHOUD: Waren. Waarde. Ruilproces. Geld. Warencirkulatie. Kapitaal. Arbeidskracht. Meerwaarde. Konstant en Veranderlijk Kapitaal. Meerwaarde-Voet. De Arbeidsdag. Vertaling van F. VAN DER GOES, Privaatdocent aan de Gemeente-Universiteit van Amsterdam. AMSTERDAM. – S.L. VAN LOOY. 1901.

XXIII, 258, [4] S.

V Bericht van den Vertaler

VII Voorrede bij de eerste uitgave

XIII Bij de tweede uitgave

1 Eerste boek. Het produktieprocess van het kapitaal

66 Tweede hoofdstuk. Het ruilproces

78 Derde hoofdstuk. Het geld of de warencirkulatie

146 Vierde hoofdstuk. Verandering van geld in kapitaal

183 Vijfde hoofstuk. Arbeidsproces en proces der waardevermeerdering

211 Zesde hoofstuk. Konstant kapitaal en veranderlijk kapitaal

227 Zevende hoofstuk De Meerwaardevoet

252 Achtste Hoofdstuk. De arbeidsdag.

- Uitgaven van S.L. van Looy, Amsterdam

Druck: Stoomdrukkerij: Gaarlandt & van Looy, Amsterdam

Preis: f 2,25

Broschur

Die Übersetzung der Kapitel zehn bis 16 veröffentlichte Frank van der Goes dann zusammen mit einer Neuausgabe der ersten Kapitel erst ein Jahrzehnt später, von 1910 bis 1912 in Amsterdam bei der Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur. In der 1905 im Interesse der Volksbildung von dem Schriftsteller Leo Simons gegründeten Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur wurde Van der Goes‘ Übersetzung zu einem Erfolg. Im Vorwort zum zweiten Druck des ersten Heftes schrieb er im Juli 1912: „Anderhalf jaar na het verschijnen der eerste oplage van dit stuk, kon men reeds toebereidselen maken voor de tweede: een in de geschiedenis der Marx-litteratuur opmerkenswaardige gebeurtenis. De steeds groeiende belangstelling in het wetenschappelijk socialisme is dus zonder twijfel gebaat geworden door de populaire uitgave van een geschrift, dat op zich zelf nooit tot de populaire is gerekend” (S. V).

„Het kapitaal“ wurde nicht im „Gedenkboek van het 25-jarig bestaan der wereldbibliotheek“ (Amsterdam, Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur, 1930) unter den Ausgaben mit einer Auflage von mehr als 10.000 Exemplaren bis 1930 aufgeführt (S. 35). Frank de Glas, „Nieuwe lezers voor het goede boek. De Wereldbibliotheek en ‚Ontwikkeling‘/De Arbeiderspers vóór 1940“, Amsterdam, Wereldbibliotheek, 1989, zählt sie dagegen unter den Titeln mit einer Auflage zwischen 15.000 und 16.000 Exemplaren bis 1939 auf (S. 325)

In den Dreißigerjahren wurden die wiederholt verlegten drei Hefte in einem einzigen Band als „Herdenkingsuitgaaf“ veröffentlicht und folglich etwa 5.000 Mal verkauft.

Het kapitaal

Eerste Nederlandse vertaling, 1910-1912

I (I-III)

WERELD BIBLIOTHEEK ONDER LEIDING VAN L. SIMONS. UITGEGEVEN DOOR: DE MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR AMSTERDAM

KARL MARX HET KAPITAAL EERSTE DEEL (I-III) VERTAALD DOOR F. VAN DER GOES

XXIX, 319, [3] p.

V Bericht vand den vertaler (Oktober 1910)

VII Voorrede bij de eerste uitgave (1867)

XII Bij de tweede uitgave (1873)

XXI Bij de derde uitgave (1883)

XXIV Bij de vierde uitgave (1890)

1 Eerste boek. Het produktieprocess van het kapitaal

61 Tweede hoofdstuk. Het ruilproces

71 Derde hoofdstuk. Het geld of de warencirkulatie

130 Vierde hoofdstuk. Verandering van geld in kapitaal

165 Vijfde hoofdstuk. Arbeidsproces en proces der waardevermeerdering

190 Zesde hoofdstuk. Konstant kapitaal en veranderlijk kapitaal

203 Zevende hoofdstuk De Meerwaardevoet

224 Achtste hoofdstuk. De arbeidsdag.

308 Negende hoofdstuck. Meerwaarde-voet en groote der meerwaarde

319 “... de verkoopsprijs van iedere 12 spinmachines tot dien van 10 in.”

- Inhoud

Wereld-bibliotheek No. 141/143

I (IV-V)

WERELD BIBLIOTHEEK ONDER LEIDING VAN L. SIMONS. UITGEGEVEN DOOR: DE MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR AMSTERDAM

KARL MARX HET KAPITAAL EERSTE DEEL (IV-V) DE KAPITALISTISCHE PRODUKTIE VERTAALD DOOR F. VAN DER GOES

271, [3] p.

7 Tiende hoofdstuk. Begrip der relatieve waarde

19 Elfde hoofdstuk. Koöperatie

77 Dertiende hoofdstuk. Machinewezen wen grootindustrie

241 Veertiende hoofdstuk. Absolute en relatieve meerwaarde

253 Vijftiende hoofdstuk. Kwantitatieve veranderingen in den prijs van arbeidskracht en in meerwaarde

267 Zestiende hoofdstuk. Verschillende formules voor den meerwaardevoet

- Inhoud

Wereld-bibliotheek No. 163/165

Ned. Pr.: fl. ingen. 0.60, gec. 0.75, geb. 0.90 Belg. Pr.: frs. ingen. 1.50, gec. 1.85 geb. 2.25

I (laatste stuk)

WERELD BIBLIOTHEEK ONDER LEIDING VAN L. SIMONS. UITGEGEVEN DOOR: DE MAATSCHAPPIJ VOOR GOEDE EN GOEDKOOPE LECTUUR AMSTERDAM

KARL MARX HET KAPITAAL EERSTE DEEL (VI-VII) DE KAPITALISTISCHE PRODUKTIE VERTAALD DOOR F. VAN DER GOES

289, [2] p.

7 Zeventiende hoofdstuk. Omzetting van der waarde der arbeidskracht

16 Achttiende hoofdstuk. Het tijdloon

26 Negentiende hoofdstuk. Het stukloon

36 Twintigste hoofdstuk. Nationale verscheideenheid der arbeidsloonen

45 Eenentwintigste hoofdstuk. Enkelvoudige reproduktie

60 Tweeentwintigste hoofdstuk. Omzetting van meerwaarde in kapitaal

101 Drieentwintigste hoofdstuk. De algemeene wet der kapitalistische akkumulatie

217 Vierentwintigste hoofdstuk. De zoogenaamde oorspronkelijke akkumulatie

275 Vijfentwintigste hoofdstuk. De moderne kolonisatieleer

287 Inhoud

[advertenties]

Wereld-bibliotheek No. 191/193

Ned. Pr.: fl. ingen. 0.60, gec. 0.75, geb. 0.90 Belg. Pr.: frs. ingen. 1.50, gec. 1.85 geb. 2.25

Van der Goes‘ Übersetzung erschien demnach laut Beständen der Karl Marx Memorial Library Luxembourg in folgenden Ausgaben:

1894, I, van Amsterdam S.L. van Looy, 34 p.

1901, I-VIII, Amsterdam S.L. van Looy, 258 p.

1910, I-III, Wereldbibliotheek, 319 p.

1911, IV-V, Wereldbibliotheek, 271 p.

1912, VI-VII, Wereldbibliotheek, 319 p.

2. Druk, 1912, I-III, Wereldbibliotheek, 319 p.

2. Druk, 1919, IV-V, Wereldbibliotheek, 271 p

2. Druk, 1923, VI-VII, Wereldbibliotheek, 289 p.

3. Druk, 1923, I-III, Wereldbibliotheek, 319 p.

5. Druk, Wereldbibliotheek 1933, 871 p.

Der Erfolg seiner Übersetzung, die bis 1967 die einzige in den Niederlanden und Flandern verfügbare auf Niederländisch war, darf aber nicht darüber hinwegtäuschen, dass Franc van der Goes von Anfang an dafür kritisiert wurde, dass er „Das Kapital“ nur unzureichend kannte, den zweiten und dritten Band überhaupt nicht gelesen hatte. Christiaan Cornelissen (1864-1942), der 1892 das „Kommunistische Manifest“ ins Niederländische übersetzt hatte, schrieb am 10. April 1894 „a letter of protest to Friedrich Engels, severely criticising Franc van der Goes for his intention to translate Kapital, vol. I (Marcel van der Linden (Hsg.), „Die Rezeption der Marxschen Theorie in den Niederlanden“, Schriften aus dem Karl-Marx-Haus Trier, 1992, S. 93). „Kritiker entdeckten viele Schwächen in seiner Übersetzung, keiner besorgte allerdings eine Neuausgabe. Insgesamt wurden von der vollständigen Übersetzung 15.000 Exemplare verkauft.“ (Marcel van der Linden (Hsg.), „Die Rezeption der Marxschen Theorie in den Niederlanden“, Schriften aus dem Karl-Marx-Haus Trier, 1992, S. 387).

Literatur:

----------

Ron Blom, “Frank van der Goes, 1859-1939. Journalist, literator en pionier van het socialisme”, Delft, Eburon, 2012,

Ynte Botke, “Franc van der Goes, 1859-1939”, in: Het eerste jaarboek voor het democratisch socialisme, Amsterdam, De Arbeiderspers, 1979

Frank de Glas, „Nieuwe lezers voor het goede boek. De Wereldbibliotheek en ‚Ontwikkeling‘/De Arbeiderspers vóór 1940“, Amsterdam, Wereldbibliotheek, 1989

Marcel van der Linden (Hsg.), “Die Rezeption der Marxschen Theorie in den Niederlanden”, Schriften aus dem Karl-Marx-Haus Trier, 1992

Anna W. Urojewa, „... unserer Partei einen Sieg erringen“, Berlin, Die Wirtschaft, 1978

„Gedenkboek van het 25-jarig bestaan der wereldbibliotheek“, Amsterdam, Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur, 1930

Nach Beständen der Karl Marx Memorial Library Luxembourg

Home